ÇÖLYAK HASTALIĞI

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, ince bağırsak mukozasının tutulumu ile karakterize olup, duyarlı bireylerde gluten içerikli besin alımından sonra glutenin bir parçası olan ‘’Gliadin’’e intolerans nedeniyle ortaya çıkan ‘’Glutene Duyarlı Enteropati’’dir. İnce bağırsağa gluten içeren besin girişi söz konusu oldukça bağırsaklarımızda emilimi sağlayan villus olarak bilinen çıkıntılar tahrip olmaya başlar ve sonrasında beslenmeden glutenin çıkarılmaması durumunda ise bağırsak yüzölçümü azalmaya başlar, diğer aldığımız besinlerin sindirim ve emiliminde de sorunlar ortaya çıkar.  Hastalığın sıklığı 1/500- 1/3000 arasında değişmektedir ve çölyak hastalığı olan ailelerin birinci dereceden akrabalarında hastalığın görülme oranı %10’dur.

Çölyak Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

• Gliadini hidrolize eden bir peptidazın ince bağırsak mukozası hücrelerinin zarlarında eksikliği sonucu nedeniyle uzun zincirli peptitler, dipeptid ve aminoasitlere parçalanamadığı için ince bağırsak mukozasında toksik peptitler birikmektedir.
• Genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerinde kombinasyonu ile tetiklenebilmektedir.
• Bireyin genetik faktörlerine ek olarak beslenme şekli, gastrointestinal enfeksiyonlar ve bağırsak bakterileri de hastalığı etkileyebilmektedir.

Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

• Ağırlık kaybı,
• Bulantı,
• Kusma,
• Karın ağrısı,
• Halsizlik,
• Diyare,
• Steatore,
• Anemi,
• Periferal ödem,
• Tetani,
• Rikets,
• Hipoprotrombinemia,

Çölyak Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?

Bu konuda araştırma yapan  araştırmacıların tahminleri sonucunda çölyak hastalığı olan bireylerin sadece %20’sine tanı konulabildiğidir.

• Doktor tarafından detaylı bir anamnez alınmaktadır ve fiziki muayene yapılmaktadır.
• Seroloji testi ile antikorlara bakılmaktadır. Belirli antikor proteinlerinin seviyelerinin yükselmesi de glütene karşı bir reaksiyonu gösterebilmektedir.
• HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 insan lökosit antijenlerine bakmak için yapılmakta olan genetik testler de tanı için kullanılabilmektedir.
• Yapılan testler sonucu destekliyor ise ince bağırsak endoskop ile incelenmekte olup bağırsaktaki villusların hasar durumunu inceleyebilmek adına biyopsi yapılabilir.

Eğer sonucunda Çölyak Hastalığı tanısı alındı ise beslenme uzmanından destek alınarak glutensiz bir beslenmenin planlaması gerekmektedir.

Çölyak Hastalığında Nasıl Beslenilmelidir?

Çölyak hastalığının tedavisinde önerilen glutensiz beslenme %80 oranında başarılı sonuç vermektedir. Glutensiz beslenme yaşam boyu devam etmelidir.

1. Buğday, arpa, yulaf, çavdar gibi tahıllar gluten içermektedir. Dolayısıyla bunlardan elde edilen unlardan yapılmış her gıda da beslenmeden çıkarılması gerekmektedir.
2. Bazı çölyak hastalarında laktoz içeren besinlere de intolerans gelişmesi nedeniyle beslenmeden süt ve süt ürünleri de çıkarılmaktadır veya kişiye laktoz süt ve süt ürünleri önerilmektedir.

Glutensiz Beslenmede Yer Almaması Gereken Yiyecekler ;

• Boza,
• Sosis,
• Buğday, arpa, çavdar, yulaf unu ile yapılmış her türlü yiyecek (makarna, şehriye, bulgur, erişte, kuskus, bisküvi, simit, ekmek, tarhana, yarma, irmik, kraker, börek, pasta, çörek, dondurma külahı),
• Şehriye çorba, un çorbası, tarhana çorbası, düğün çorbası, unlu domates çorbası, erişte çorbası ve her türlü hazır çorba,
• Hazır salça, ketçap, unla yapılmış soslar, hazır satılan çeşni vericiler,
• Unlu tatlılar (revani, baklava, tulumba vb.),
• Çok yağ katılmış yiyecekler, kaymak, krema, fındık, ceviz, badem vb.

Glutensiz Beslenmede Serbest Yiyecekler ;

• Süt, salep, ıhlamur, çay, ayran, meyve suları, limonata, gazoz, kolalı içecekler,
• Et, balık, kümes hayvanları, sakatat ( Ancak yapılan köftede içine buğday ve çavdar unundan yapılmış ekmek konulmamalıdır),
• Yumurta, peynir,
• Pirinç, pirinç unu, mısır unu veya glutensiz un ile yapılmış ekmekler,
• Kurubaklagiller,
• Sebze ve meyveler,
• Sebze çorba, yayla çorba(pirinç ile yapılmış), mercimek çorba, et/tavuk suları ile yapılmış çorbalar,
• Tereyağ, bitkisel yağlar,
• Şeker, bal, pekmez, komposto, hoşaf, lokum, sütlü tatlılar,
• Sirke, limon, salamura, turşu, baharatlar, tuz, domates suyu, ev salçası.

3. Dikkat edilmesi gereken bir husus ise çapraz bulaşmadır. Mutfakta gluten içeren besinlerle glutensiz besinler temas etmemelidir. Çatal, bıçak, tabak, kase vb. araç gereçlere dikkat edilmelidir. Küçük miktarlar bile hastalarımız için zararlı hale gelebilmektedir.

Glutensiz Kek Tarifi ;

Malzemeler :

• ½ çay bardağı süt
• 1 silme yemek kaşığı kuru maya
• 6 silme yemek kaşığı tereyağ (oda sıcaklığında)
• 6 silme yemek kaşığı pudra şekeri
• ½ adet yumurta
• 10 silme yemek kaşığı pirinç unu
• ½ paket vanilya

Yapılışı :

1. Sütü kaynatıp, ılıtıyoruz ve sütün birazını mayayı eritmek için kullanıyoruz.
2. Tereyağ ve pudra şekerini birbirlerine karıştırıyoruz.
3. Yumurtayı, tereyağ ve pudra şekeri karışımına ilave ediyoruz.
4. Süt, yumurta, tereyağ ve pudra şekeri karışımına pirinç unumuzu ilave ediyoruz.
5. En son vanilyayı ekleyip, yağlı kabımızda 30 dakika bekletiyoruz ve bekleme tamamlandıktan sonra 200 derece fırında 20 dakika pişiriyoruz.
6. Afiyet olsun!

Tarif : 4 porsiyon şeklindedir.

50 g glutensiz kek : 280 kalori, 3.4 g protein, 35.5 g karbonhidrat ve 2.6 g yağ içermektedir.

Diyetisyen Senem ÇELİK

İletişim için tıklayın!